Od 1 stycznia 2025 roku Bułgaria i Rumunia wreszcie dołączyły do europejskiej ligi bez granic. Po prawie dwóch dekadach czekania – odkąd przystąpiły do Unii Europejskiej w 2007 roku – oba kraje uzyskały pełne członkostwo w strefie Schengen. To oznacza koniec tradycyjnych stanowisk kontrolnych na granicach lądowych z sąsiadami, koniec wydłużonych czekań na przejściach granicznych. Ale co naprawdę się zmienia? I czy ta decyzja to sukces dla europejskiego bezpieczeństwa, czy może otwarcie nowych zagrożeń?
Jak doszło do tego, że czekali 18 lat?
Warto w tym miejscu przypomnieć, że droga Bułgarii i Rumunii do Schengen była wyjątkowo wyboista. Obydwa kraje spełniały wszystkie techniczne kryteria już w 2011 roku – przesłały to komisji europejskie sprawozdania. Ale na drodze stanęły polityczne weto: Francja, Finlandia, Holandia, a przede wszystkim – Austria. Wiedeń argumentował, że oba kraje nie potrafią wystarczająco chronić swoich granic przed nielegalną migracją. To były obawy znane dobrze z debat towarzyskich: kiedy otwierasz bramę, czy na pewno będzie pilnowana?
Kryzys migracyjny z 2015 roku zaostrzył te nastroje. Austria notowała tysiące imigrantów docierających do jej granic – i Wiedeń twierdził, że znaczna część przechodziła przez Rumunię i Bułgarię. Dane jednak mówiły co innego. Bułgarskie ministerstwo spraw wewnętrznych twierdzi, że z 230 tysięcy migrantów docierających do Austrii, zaledwie 2 procent weszło do UE przez Bułgarię. Główny szlak migracyjny biegł poprzez Serbię.
Pod koniec 2023 roku Holandia wycofała swój sprzeciw. W grudniu 2024 roku – po ostatecznych negocjacjach w Budapeszcie – Austria w końcu ustąpiła. A przecież – co istotne – to właśnie Austria była ostatnią przeszkodą na drodze. Decyzja Rady UE w 12 grudnia 2024 roku była już formalnością. Od 1 stycznia 2025 roku Bułgaria i Rumunia funkcjonują pełnoprawnie w strefie.
Co zmienia się w praktyce?
Dla sektora transportu i logistyki: liczy się każda minuta. Transport międzynarodowy to branża, gdzie opóźnienia na granicy to koszty. Firmy logistyczne szacują znaczne oszczędności – zarówno paliwa, czasu kierowcy, jak i procedur administracyjnych. Rumunia od lat pozycjonuje się jako kluczowy hub logistyczny Europy, a pełne członkostwo w Schengen na granicach lądowych to wzmocnienie tej pozycji.
Dla gospodarek obu krajów: inwestycje mogą się przyspieszać. Bułgaria i Rumunia od lat przyciągają firmy z Europy Zachodniej – ze względu na niższe koszty pracy. Lepsze połączenia logistyczne to dodatkowy magnes dla inwestorów. Turystyka również może zyskać – bez kontroli na granicy turystyczne trasy samochodowe stają się bardziej atrakcyjne.
Ale jest haczyk – i to poważny
Tu zaczyna się interesująca, ale również niepokojąca część tej historii. Mimo pełnego członkostwa, na pewnych granicach kontrole wciąż trwają.
Bułgaria i Rumunia uzgodniły, że wyrywkowe kontrole na granicy między Bułgarią a Rumunią utrzymane będą co najmniej do połowy 2025 roku. To pozwala obu krajom na monitorowanie przepływów migracyjnych między sobą. Po co? Odpowiedź jest prosta: Rumunia i Bułgaria leżą na krytycznych szlakach migracyjnych prowadzących z Bliskiego Wschodu i Afryki do Europy Zachodniej.
Te kraje są bramą – ale zmienną bramą. Wciąż dochodzi do prób nielegalnego przekroczenia granicy. Przemytnikami zajmują się zorganizowane grupy przestępcze. Migranci, którzy trafiają do systemu azylowego UE, mogą czasami „w drodze do Niemiec" zginąć w przestępczych sieciach wynajmujących ich do pracy na czarno.
Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej – Frontex – ma być kluczowym partnerem Rumunii i Bułgarii. Komisja Europejska zapowiedziała wzmocnioną pomoc poprzez Frontex oraz programy szkoleniowe dla służb granicznych obu krajów. Ale – i to kluczowe – to właśnie na Rumunii i Bułgarii teraz spoczywa obowiązek pełnej ochrony zewnętrznej granicy UE.
Schengen w stanie kryzysu
Mało kto zauważa, że strefa Schengen już teraz jest w poważnych tarapatach. Od 2015 roku kraje członkowskie sukcesywnie przywracały kontrole na granicach – co formalnie byłoby niedozwolone w pełnie funkcjonującej strefie. Austria przywracała kontrolę siedmiokrotnie. Niemcy, Francja, Włochy, Holandia – wszystkie utrzymują czasowe kontrole, bywa że przez lata, niezgodnie z pierwotnymi założeniami.
W praktyce: strefa Schengen ma 9 krajów z przywróconymi kontrolami wewnętrznymi. Wiadomo więc, jakie obawy się kryją za każdym „tymczasowym" przedłużeniem – strachu przed tym, że Rumunia i Bułgaria mogą stać się szlakiem dla tych, którzy chcą uniknąć systemowych kontroli.
Pełne członkostwo Rumunii i Bułgarii w Schengen to przełom dla obu krajów, ale jedno jest pewne: prawo do wolnego przemieszczania się w Europie to jednocześnie odpowiedzialność za jego ochronę. A ta odpowiedzialność teraz spoczywa na tych krajach.
Co realnie czeka nas w najbliższych miesiącach?
Pierwszy semestr 2025 roku będzie dla obu krajów testujący. Wyrywkowe kontrole na granicy rumuńsko-bułgarskiej będą zbierać dane – ile osób trafia do systemu, jakie są trendy w migracji, czy mają miejsce próby przemytu.
W drugiej połowie 2025 roku decyzja: pełne otwarcie czy przedłużenie kontroli? Austria pokazała, że nawet pełne członkostwo nie gwarantuje faktycznego braku kontroli na granicach. Jeśli dane będą wskazywać na wzrost migracji, Austria, Węgry czy inne kraje mogą domagać się przedłużenia – i formalne przepisy Schengen na to pozwalają, pod warunkiem „poważnego zagrożenia".
Transport i turystyka – rzeczywiste zwycięzcy
Ale nie da się przesłonić faktu: dla branż takich jak transport, logistyka i turystyka to przełom. Przedsiębiorcy szacują, że zniesienie kontroli może zmniejszyć koszty transportu nawet o kilkanaście procent na trasach przechodzących przez Rumunię i Bułgarię. Firmy takie jak Vervo, zajmujące się logistyką europejską, już planują nowe trasy i nowe możliwości obsługi klientów w Europie Wschodniej.
Polscy turyści zmieniają plany: trasy do Bułgarskiego Czarnomorza bez zatrzymań granicznych, wizyty w Karpatach rumuńskich są teraz bardziej atrakcyjne. Pojedyncze liczby pokazują to doskonale: średni czas przejazdu z Warszawy do Warny skrócił się z czasów obciążonych postojami na granicy.
Perspektywa „drugiej kategorii" członkości – nareszcie koniec
Dla Rumunii i Bułgarii ta decyzja ma ogromne znaczenie symboliczne. Przez 18 lat były członkami UE, ale nie całkowicie równouprawnionym. Były w unii, ale nie w bezgranicznym klubie. To był ból dla społeczeństw obu krajów – nie ma nic gorszego niż poczucie, że twój kraj „nie dość dobrze strzega granic".
Teraz to się skończyło. Rumunia może mówić: „Jesteśmy równi sąsiadom." Bułgaria może skupić się na gospodarce, a nie na obronnie swoje godności na forum unijnym.
Najczęściej zadawane pytania
Czy mogę teraz bez kontroli przejechać z Polski do Rumunii?
Tak, ale z ograniczeniami. Od 1 stycznia 2025 roku zniesiono stałe kontrole, ale wyrywkowe kontrole na granicy rumuńsko-węgierskiej i rumuńsko-bułgarskiej będą prowadzone co najmniej do połowy 2025 roku. Na granicach polskich (ze Słowacją, Niemcami, Litwą) mogą być czasowe kontrole decyzją poszczególnych krajów.
Czy to oznacza koniec każdych kontroli?
Nie. Schengen pozwala na tymczasowe kontrole w sytuacjach „poważnego zagrożenia". Austria przywracała kontrole siedmiokrotnie. Rumunię i Bułgarię mogą czekać podobne sytuacje, szczególnie jeśli presja migracyjna się wzmocni.
Jak to wpłynie na ceny transportu?
Branża transportowa szacuje oszczędności w wysokości kilkunastu procent na trasach przechodzących przez Rumunię i Bułgarię. Usunięcie postojów granicznych, procedur celnych i papierkowej roboty to znaczne oszczędności czasu i kosztów operacyjnych.
Czy Rumunia i Bułgaria mogą sobie poradzić z ochroną granicy?
To główne pytanie. Oba kraje otrzymują wsparcie Frontexu i UE, ale będą musiały wykazać się wydajnością w zwalczaniu nielegalnej migracji i przemytu. Pierwsze miesiące 2025 roku będą testujące – dane z wyrywkowych kontroli będą decyzyjne dla przyszłości.
Co się stanie jeśli będzie zbyt wiele migrantów?
Istnieje możliwość przedłużenia tymczasowych kontroli. Kodeks graniczny Schengen zezwala na przedłużenie do dwóch lat, jeśli „poważne zagrożenie" to uzasadni. Austria już to robiła – Wiedeń przez lata utrzymywał kontrole na granicy ze Słowenią i Węgrami.
ŹRÓDŁA:
Polska Akademia Nauk – Analiza: Bulgaria and Romania join the Schengen Area
https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2024-12-13/bulgaria-i-rumunia-w-strefie-schengen-koniec-czlonkostwa-drugiejPISM (Polskie Instytu Spraw Międzynarodowych) – Romania, Bulgaria Gain Full Membership Rights in the Schengen Area
https://www.pism.pl/publikacje/pelne-czlonkostwo-rumunii-i-bulgarii-w-strefie-schengenDW – Bułgaria i Rumunia w pełni w Schengen. Jest decyzja UE
https://www.dw.com/pl/bu%C5%82garia-i-rumunia-w-pe%C5%82ni-w-schengen-jest-decyzja-ue/a-71041002Bulgaria Street – Zniesienie kontroli granicznych na granicach lądowych od 1 stycznia 2025 roku
https://www.bulgariastreet.pl/bulgaria-i-rumunia:-zniesienie-kontroli-granicznych-na-granicach-ladowych-od-1-stycznia-2025-rokuETIAS – Bulgaria, Romania Remove Land Border Checks in 2025
https://etias.com/articles/bulgaria,-romania-remove-land-border-checks-in-2025Strefabiznesu.pl – Bułgaria i Rumunia w Schengen: wyzwania i konsekwencje gospodarcze dla Europy
https://strefabiznesu.pl/bulgaria-i-rumunia-w-schengen-wyzwania-i-konsekwencje-gospodarcze-dla-europy/ar/c1p2-27134955Xpert Digital – Bułgaria i Rumunia przystępują do strefy Schengen
https://xpert.digital/pl/bulgaria-rumania-logistyka-ue/Bankier.pl – Kontrole na granicach w Schengen są dopuszczone. Jest jednak kilka warunków
https://www.bankier.pl/wiadomosc/Kontrole-na-granicach-w-Schengen-sa-dopuszczone-Jest-jednak-kilka-warunkow-8972396.htmlParlament Europejski – Schengen: co wpływa na europejską strefę bez granic wewnętrznych
https://www.europarl.europa.eu/topics/pl/article/20180525STO04311/schengen-co-wplywa-na-europejska-strefe-bez-granic-wewnetrznycPAP – Ekspert: czasowe kontrole na granicach są zasadne, to reakcja na instrumentalizację migracji
https://www.pap.pl/aktualnosci/ekspert-czasowe-kontrole-na-granicach-sa-zasadne-reakcja-na-instrumentalizacjeTurystyka WP – Przed nami historyczny moment. Znikają kolejne granice w Europie
https://turystyka.wp.pl/przed-nami-historyczny-moment-znikaja-kolejne-granice-w-europie-7102528427960960aOmega Pilzno – Bułgaria i Rumunia w Schengen: Co to oznacza dla transportu?
https://omega-pilzno.com.pl/bulgaria-i-rumunia-w-schengen-co-to-oznacza-dla-transportu/3Cargo – Rumunia i Bułgaria wejdą do strefy Schengen
https://www.3cargo.com/rumunia-i-bulgaria-wejda-do-strefy-schengen/